Alamac Introduction in Persian
پنج سندی که پیش رو دارید )ضمیمه‌ی تاریخ منتظم ناصری-جلد دوم، ضمیمه‌ی خیرات حسان-جلدهای ۱ تا ۳، و ضمیمه‌ی کتاب التدوین فی أحوال جبال شروین) همگی با سرپرستی و راهنمایی محمد حسن خان اعتماد السلطنه (۱۳۱۳- ۱۲۵۹ه.ق. / ۱۸۹۶-۱۸۴۳م.) نوشته شده‌اند. محمد حسن خان دولتمرد، دانشمند، و نویسنده‌ی پایان سده‌ی نوزدهم ایران است. وی از نخستین دانش آموختگان مدرسه‌ی دارالفنون است که در کارنامه‌ی سیاسی خویش چندین سمت مهم درباری دارد، از آن جمله اند: مترجم مخصوص شاه، مدیر دفتر روزنامه‌ی دولتی، مدیر دارالترجمه‌ی دولتی، نایب وزیر عدلیه، و وزیر انطباعات (چاپ و نشر). اعتماد السلطنه ناصرالدین شاه (سلطنت ۱۸۹۶-۱۸۴۸) را در سه سفرش به اروپا(۱۸۷۳ ، ۱۸۷۸ ،۱۸۸۹) همراهی کرد و بمانند برخی دیگر از دولتمردان، متاثر از آرای اروپایی، گرایش‌هایی به پادشاهی مشروطه یافت. گرچه چهره‌ی سیاسی اعتماد السلطنه در دوران خودش تحت الشعاع دیگر دولتمردان قدرتمند قاجار قرار گرفت و کمتر شناخته شد، وی از جمله وزرای برجسته‌ی آن دوران است و چهره ای مهم برای شناخت تاریخ قاجار باقی می ماند. بخشی از این اهمیت به سبب گستره‌ی فعالیت های سیاسی و فراورده های فرهنگی اوست و بخشی مهم تر به سبب آثار مهم بی شماری است که به سرپرستی او نوشته و یا به فارسی ترجمه شده اند. ضمیمه‌ی کتاب التدوین، ضمیمه‌ی خیرات حسان و ضمیمه‌ی تاریخ منتظم ناصری نمونه هایی از اقدامات برجسته و ماندگار اعتمادالسلطنه هستند. این آثار ضمیمه هایی هستند بر دیگر آثار تاریخی (تاریخ منتظم ناصری)، جغرافیایی (کتاب التدوین فی احوال جبال شروین)، و زندگی نامه نویسی (خیراتُ حِسان)، که همگی با نظارت اعتماد السلطنه نوشته شده‌اند. این ضمیمه‌ها به نوبه‌ی خود منابع تاریخی‌ای سودمند و غنی به شمار می‌آیند. این سندها داده‌هایی دقیق و ارزشمند در باب مستخدمان دولت قاجار در سالهایی هستند که منتشر شده‌اند: ضمیمه‌ی منتظم ناصری به سال ۱۲۹۹ه.ق./۱۸۸۲- ۱۸۸۱م.؛ سه جلد ضمیمه‌ی خیرات حسان به سال ۱۳۰۴ه.ق./۱۸۸۷-۱۸۸۶م.، ۱۳۰۵ه.ق./ ۱۸۸۸-۱۸۸۷م.، ۱۳۰۷ه.ق./ ۱۸۸۹-۱۸۹۰م.؛ و ضمیمه‌ی کتاب التدوین به سال ۱۳۱۱ه.ق./ ۱۸۹۴-۱۸۹۳م. هر ضمیمه دربردارنده‌ی نام ها و داده هایی است مهم در باب شاهزادگان و فرزندان قاجار، خان های ایالت، و نیز نام ها و داده هایی ساالنه در باب کسانی که در وزارت خانه های دولتی، اداره ها، دسته های نظامی، و دستگاه های اداری ولایتی ایران زمان قاجار خدمت می کردند. به عبارتی این سندها بمانند سالنامه های دولت قاجار هستند. بیشتر داده های این آثار را به سختی می توان در دیگر منابع قاجاری یافت؛ مثل نام های مترجمان دارالترجمه‌ی دولتی، یا ملازمان دربار قاجار، یا نام های خان های ایلات در ایالات و ولایات. دسته بندی‌های موضوعی متن ها استفاده از آنها را راحت کرده است. چنین ساختار متنی بازتاب گرایش های نسبتاً اصلاح طلبانه‌ی اعتماد السلطنه و خواست او برای اعمال نظم در ساختار دولت قاجار هم هست. با توجه به این نکات، این ضمیمه ها منابعی ارزشمند است در خدمت کسانی که در باب تاریخ سیاسی قاجار و سلسله مراتب اجتماعی نخبگان سیاسی و دولت ایران پایان سده‌ی نوزدهم میلادی پژوهش می کنند.
ترجمه از مقدمه‌ی انگلیسی، نگارش: آصف اشرف، استادیار سرزمین‌های اسلامی شرقی و دنیای فارسی زبان، دانشگاه کمبریج